Nöbetçi Eczaneler
(Evliyalar Diyarı) olarak da tanımlanan TİLLO, il Merkezine 10 km. yakınlıktadır. Siirt il merkezinden Tillo’ya gidilirken arada Halenze köyü vardır. Bir ara (AYDINLAR) olarak adlandırılan, bilahare isabetli bir kararla tekrar tarihi bir simge olan TİLLO adına kavuşan önceleri belde konumundayken, Siirt’in üçc bölünmesinden sonra 3647 sayılı kanunla 18 Mayıs 1990 tarihinde ilçe statüsüne kavuşturulan (TİLLO) Süryanice dilinde “Yüksek Ruhlar” anlamına gelir. 1514’te Yavuz Sultan Selim’in Çaldıran Seferi sonunda Osmanlı egemenliğine geçmiştir. İlçe, Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren Siirt İli’ne bağlı bir bucak konumundaydı. Tillo Nahiyesi ilçe olduktan sonra Aydınlar ismini aldı. Ancak, bir yanlıştan dönülerek tekrar TİLLO adıyla tescillendi. Tillo’ya (Aydınlar) adının verilmesi İlçe’de ilim ve irfana verilen önemin ortaya konulmlası olarak açıklanmıştı. Tillolular aydınlanmağa meraklı zeki insanlardır. Nüfusuna göre, çok sayıda yüksek tahsilli Tillolular vardır.
İlçe’de Şeyh Hamza El Kebir, Şeyh Mücahit, İsmail Fakirullah ve İbrahim Hakkı Sultan Memduh, Zemzemül Hassa gibi ilim adamları ve mutasavvıfların yaşamış olması İlçe’yi kültür açısından önemli kılmaktadır. Tillo’ya bağlı Fersaf köyünde de Şeyh-el Hazin’in türbesi bulunmaktadır.
İbrahim Hakkı Hazretlerinin 40’a yakın eseri bulunmakla birlikte bunların en meşhuru “MARİFETNAME” adlı eseridir. Sultan Memduh’a ait şiirlerden oluşan Farsça ve Arapça yazılan 40 bine yakın beyitten müteşekkil bir eseri bulunmaktadır. Bu eser bilahare Türkçe’ye tercüme edilerek yayınlanmıştır.
İlçenin tarihi çok eskilere dayanır. Hıristiyanlık ve İslam dönemlerinde kültürel bir merkez olan İlçede kendi adıyla para basıldığı gibi Hıristiyanlık döneminde de İlim merkezi olduğu yapılan araştırmalarda anlaşılmıştır. M.Ö.2000 başlarından itibaren Samiler, Babil ve Asurlar bölge üzerinde hakimiyetlerini sürdürmüşlerdir.
Alparslan’ın Anadolu’ya girişinden sonra Tillo Selçukluların hakimiyetine girmiştir. Çaldıran zaferinden sonra büyük tarihçi İdris-i BİTLİSİ’ nin gayretleriyle Osmanlı İmparatorluğunun hakimiyeti altına girmiş ve 1884 yılında Bitlis eyaletine bağlanmıştır. Cumhuriyet döneminde Aydınlar adı ile Bucak iken, 18 Mayıs 1990 tarih ve 20522 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanan 3647 Sayılı “2 İl ve 5 İlçe Kurulması Hakkındaki Kanun” ile 10.11.1991 tarihinde İlçe olarak faaliyete geçmiştir.
Tillo’nun ziyaret edilecek yerleri arasında yukarıda adlarını verdiğimiz mutasavvıfların türbeleri yanında Kalet-ül Üstat, Zemzemül Hassa’nın Çilehanesi, Şifalı Kuyu gibi yerler bulunmaktadır. Ayrıca Hazret-i Fakirullah ve brahim Hakkı Hazretlerine ait eserlerin muhafaza edildiği öazretlerine ait eserlerin muhafaza edildiği özel bir müze bulunmaktadır.
Tillo’daki kadim mezarlıkta 40 bine yakın evliyanın yattığına inanılır. Tarihi çok eskilere dayanan Tillo’nun Hıristiyanlık ve İslam dönemlerinde kültürel bir merkez olduğu ve kendi adıyla para basıldığı gibi Hıristiyanlık döneminde de İlim merkezi olduğu yapılan araştırmalarda anlaşılmıştır. M.Ö.2000 başlarından itibaren Samiler, Babil ve Asurlar bölge üzerinde hakimiyetlerini sürdürmüşlerdir.
Alparslan’ın Anadolu’ya girişinden sonra Tillo Selçukluların hakimiyetine girmiştir. 1514 yılında yapılan Çaldıran zaferinden sonra büyük tarihçi İdris-i BİTLİSİ’ nin gayretleriyle Tillo Osmanlı İmparatorluğunun hakimiyeti altına girmiş ve 1884 yılında Bitlis eyaletine bağlanmıştır. Karasal iklimin hakimolduğu ilçenin doğu tarafından Botan Çay’ı geçmektedir, ilçenin kültür yönüyle zengin bir tarihi vardır.
İlçe türbe ve ziyaret yerlerinin fazla oluşu nedeniyle yöre halkının ve diğer bölgelerden gelen ziyaretçilerin akınına uğramaktadır. Yörede Yaşamış ve İlçe’de türbesi bulunan bazı alim ve evliyalar : Şeyh Hamza El Kebir Hz., Şeyh Mücahit Hz., İsmail Fakirullah Hz. , İbrahim Hakkı Hz. Gavsul Memduh Hz., Zemzem’il-Hassa Hz.(Bayan Evliya).
İlçe, tarihi seyri içinde özellikle Osmanlı Döneminde önemli kültür ve eğitim merkezi olma vasfını korumuştur.
Medreselerinde dini ilimlerin, zamanın ilerisinde bir seviyede verilen fen ilimleri (astronomi, matematik,fizik,kimya,biyoloji ve tıp) ile beraber günümüzün bilim adamlarını ve görenleri hayret içinde bırakacak nitelikte verildiği bir ilim merkezi olmuştur.
İlçe türbe ve ziyaret yerlerinin fazla oluşu nedeniyle yöre halkının ve diğer bölgelerden gelen ziyaretçilerin akınına uğramaktadır. Yörede Yaşamış ve İlçe’de türbesi bulunan bazı alim ve evliyalar : İsmail Fakirullah Hz. , İbrahim Hakkı Hz., Şeyh Hamza El Kebir Hz., Şeyh Mücahit Hz., Gavsul Memduh Hz., Zemzem’il-Hassa Hz.(Bayan Evliya).
İlçe, tarihi seyri içinde özellikle Osmanlı Döneminde önemli kültür ve eğitim merkezi olma vasfını korumuştur.
Medreselerinde dini ilimlerin, zamanın ilerisinde bir seviyede verilen fen ilimleri (astronomi, matematik,fizik,kimya,biyoloji ve tıp) ile beraber günümüzün bilim adamlarını ve görenleri hayret içinde bırakacak nitelikte verildiği bir ilim merkezi olmuştur.
Tillo ile ilgili yazımızı Ahmet Arıtürk’ün bir şiiriyle noktalıyoruz:
TİLLO
TİLLO DEDİKLERİ YER
EVLİYALAR DİYARI
DİNLE, BİR-BİR SAYAYIM
ŞÂDOLSUN PAK RUHLARI
ŞEYH HAMZA EL KEBİR’DİR
ŞAHI EVLİYALARIN
CENNET RÂHI GİBİDİR
BİLESİN ANIN RÂHI
OĞLU ŞEYH EL MÜCAHİT
BELLİ EHL-İ CİHATTIR
İLTİCA EDENLERİN
HASIL OLUR MURADI
VE HAZRET-İ ÖMER’İN
ASİL SOYUNDAN GELEN
ŞEYH HASAN EL FATIR’I
BU TESPİHTE SAYMALI
İSMAİL FAKİRULLAH
BİR FAKİR-İ HUDADIR
OL İBRAHİM HAKKI’NIN
MÜRŞİDİ VE ÜSTADI
İBRAHİM HAKKI DERSEN
CÜMLE ÂLEM TANIRLAR
İŞTE “MARİFETNAME”
O’NUN MEŞHUR KİTABI
ŞEYH MUSTAFA İLE ŞEYH
ABDULKADİR-İ SANİ
HAZRET FAKİRULLAH’IN
MÜBEREK EVLÂTLARI
SULTAN MEMDUH BİR VELİ
DİVANI DELİL BUNA
“NEYİN SULTANI” DERSEN
EVLİYALAR SULTANI
SULTAN MEMDUH’UN EŞİ
ANAMIZ HASYA SULTAN
EVLİYALIK YÖNÜNDEN
RABİA’NIN AYARI
EVLİYAR YURDUNA
GEL EY GÜNAHKÂR ÂBİD
TÖVBE KIL, BİL Kİ TÖVBE
YIKAR TÜM GÜNAHLARI
