Türkiye’nin ilk yerli uçağı VECİHİ-K-6 28 Ocak 1925 tarihinde ilk uçuşunu gerçekleştirmişti. Gelin, “İSTİKBAL GÖKLERDEDİR” diyen Mustafa Kemal Atatürk’ün döneminde uçak sanayii ile ilgili gelişmeleri irdeleyelim. Sonra da uçak sanayiinde neden geri bırakıldığımızın sebeplerini irdeleyelim.
Ekim 1926’da ilk yerli uçak fabrikamız Kayseri’de kurulmuştu. Cumhuriyetin ilanından sonra Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün yoğun çabaları ile her alanda önemli atılımlar yapıldı. Bu atılımlar arasında şüphesiz en dikkat çekeni ise o kadar yoksulluk ve ekonomik sıkıntılar içerisinde yapılan ve büyük başarı sağlanan Uçak sanayinin kurulması olmuştu. Kurulan uçak fabrikası ile çok sayıda ve çeşitte uçak üretilirken ilerleyen yıllarda yanlış politikalar sonucu ne yazık ki uçak fabrikası kapatılmıştı. Türkiye Cumhuriyetinin ilk yıllarında uçak fabrikasının kurulması öncesinde ilk uçak Türk Havacılığının sembol ismi olan ve günümüzde üretilen Yeni Nesil Temel Eğitim Uçağına adı verilen Vecihi Hürkuş tarafından üretildi. İstanbul’daki Tayyare Mektebinden Pilot Astsubay olarak mezun olan Vecihi Hürkuş, Birinci Dünya Savaşına katılması sonrasında 1918 yılında Yeşilköy’deki 9. Harp Tayyare Bölüğünde görev aldı. Kurtuluş savaşı sırasında önemli keşif ve destek uçuşları yapan Hürkuş’a kırmızı şeritli İstiklal Madalyası verildi. TBMM’den üç kez takdirname alan Hürkuş, üç takdirname alan tek kişi olarak biliniyor. Edirne’ye yanlışlıkla inen bir yolcu uçağını kurtaran Vecihi Hürkuş, hizmetleri karşılığında uçağın kendisine verilmesi ile uçak üretme fikri aklınca canlandı. İzmir Seydiköy Hava Mektebi’nde uçak yapım çalışmalarını sürdüren Hürkuş, 1924’te Yunanlılardan ganimet olarak ele geçirilen motorlardan yararlanarak “Vecihi K-VI” adını verdiği ilk Türk uçağını üretti.
Türk Hava Kurumu, Cumhuriyet’in ilanından 16 ay sonra 16 Şubat 1925’de Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün emirleriyle “Türk Tayyare Cemiyeti” adıyla kurulmuştur. Cemiyet’in kuruluş amacı; Türkiye’de havacılık sanayisini kurmak havacılığın askeri, ekonomik, sosyal ve siyasal önemini anlatmak; askeri, sivil, sportif ve turistik havacılığın gelişmesini sağlamak; bütün bunlar için gerekli araç ve gereci hazırlamak; personeli yetiştirmek ve Uçan Bir Türk Gençliği yaratmaktır. THK’nun kurulması sonrasında düşünülen çalışmaların yapılması için halktan bağış toplanmaya başlandı ve hazırlanan bir madalya tüzüğü ile yapılan bağışa göre altın, gümüş ve elmas dağıtıldı. Bunun yanında 10 Bin Lira ve üzerinde bağış yapanların isimlerinin alınacak uçaklara verilmesi kararlaştırıldı. İlk olarak 10 Bin Lira gönderen Ceyhan ilçesinin adı alınan ilk uçağa verilmiştir.
Mustafa Kemal Atatürk THK’nın Kurulmasından yaklaşık 8 ay sonra uçak fabrikası kurulması için talimat verdi. Bunun hemen sonrasında Alman Junkers firması ile ortaklaşa olarak 15 Ağustos 1925 yılında Kayseri’de Tayyare, Otomobil ve Motor Anonim Şirketi (TOMTAŞ) kuruldu. Şirketin sermayesi 7 Milyon Alman Markı olarak belirlenirken taraflar arasında eşit olarak paylaştırıldı. Fabrikanın kurulduğu bölgede elektrik bulunmazken demiryolu hattı da yoktu. Yapılan planlamada 1926 yılı sonrasına doğru fabrika uçak tamiri yapabilir hale getirilecek, 1927 yılı içerisinde ise uçak üretebilir hale getirilecekti. Yapılan çalışmalar sunucunda ilk yıllarında Bakım, onarım, birleştirme yapan fabrika 1930 yılında revize edilerek uçak üretim merkezi haline getirildi. Fabrikada 10 yılda 5 ayrı tipte 134 adet uçak üretildi. Fabrikada 120 Alman ve 240 Türk işçisi görev yaptı. Sonrasında Alman Junkers firması ile yaşanan anlaşmazlıklar sonucu sözleşme feshedildi.
Yapılan bu çalışmalar sonrasında yurt dışına yaptığı gezilerde Alman ve Fransız fabrikalarından etkilenen Vecihi Hürkuş, 1930 yılında İstanbul Kadıköy’de kendisine bir atölye kurdu. Burada 3 ay süren çalışmaları sonrasında ilk sivil uçak olan Vecihi K-XIV’yi üretti. Bu uçağa uçuş sertifikası almak için çok uğraşan Vecihi Hürkuş, Türkiye’de bu sertifikayı verecek yetkinlikte kimse olmayınca uçağı sökerek Çekoslovakya’ya götürmüş ve buradaki uçuş ve incelemeler sonrasında sertifikayı almıştır. Hürkuş uçağının atıl kalmaması için uçağını Posta servisine hibe etmiştir. Sonrasında 1932’de ilk Türk Sivil havacılık Okulu Vecihi Sivil Tayyare Mektebi’ni kurdu. Okulda İlk Türk kadın pilot Bedriye Gökmen ile birlikte 12 pilot yetiştirdi.
Türk Hava Kurumu’nun henüz uçak üretebilecek seviyede olmaması ve alınan uçakların paralarının halktan toplanması ekonomik ve ticari bazı adımlar atılmasını da zorunlu kıldı. Bu şartlarda İlk Türk Demiryolu Müteahhidi olan Nuri Demirağ, uçak sanayisinin önemini anlayarak bu alanda atılımlar yaptı. İlk iş olarak 10 yıllık bir plan hazırlayan Demirağ, 1936 yılında bugün Beşiktaş’ta Barbaros meydanındaki deniz müzesinin hemen yanında, ülkemizin ilk özel sermayeye ait olan uçak fabrikasını kurdu. Bu adımın hemen sonrasında bugün Atatürk Havalimanı olarak bilinen Yeşilköy’deki çiftliği Havaalanı ve fabrika yapmak için satın aldı. Aynı zamanda bu arazide Gök Okulu Kurarak 290 öğrenci yetiştirdi. Demirağ daha sonra Beşiktaş ve Yeşilköy’deki fabrikalarında çizim ve projelendirme çalışmaları için Selahattin Reşit Alan’ı görevlendirdi. Burada yapılan çalışmalar sonrasında 1936 yılında üretilen tek motorlu uçağın ardından 1938 yılında Türkiye’nin ilk yolcu uçağı NUD-38 üretildi. 1944 yılında bu uçaklar dünya havacılığı A Sınıfına alındı. NUD – 38 saatte 325 kilometre hız yapabilen ve bin kilometre uçabilen bir uçak olarak üretildi. Bu uçaklar THK’nın almaktan vazgeçmesi üzerine bir bölümü Hollanda’ya ambulans uçak olarak satıldı.
Türk Hava Kurumu 1936 yılından itibaren Akköprü’de kurduğu atölye ile hafif uçak ve planör üretmeye başladı. Daha sonra bu atölye fabrika haline getirilerek Ankara Etimesgut’a taşınmıştır. 2. Dünya savaşı sırasında Nazi zulmünden kaçan çok sayıda Polonyalı mühendis Türkiye’ye sığınmış ve bu mühendisler sayesinde Alman Sanayisinin inceliklerinden yararlanılmıştır. Etimesgut’ta bulunan fabrika üretim merkezi olurken THK ilk önemli başarısını THK-5A ile gösterdi. Üretilen 6 yolcu kapasiteli nakliye uçağı Paris’teki fuarda büyük ilgi gördü ve Danimarka’dan sipariş aldı. Böylece THK ilk uçak ihracını yaptı. 1950 yılındaki ekonomik krize kadar THK, THK-1’den THK-16’ya kadar değişik tiplerde uçaklar üretti.
(DEVAMI YARIN)
TAŞLAMA
EMEKLİ KÜME DÜŞTÜ
ASGARİ ÜCRETİN DE
ÇOK ALTINDA BİR MAAŞ
İLE GEÇİM DERDİNDE
(ASGARİ ÜCRET) DERLER
ONU BİLE VERMEZLER
EMEKLİ NE YER-İÇER
HİÇ Mİ DERT EDİNMEZLER
BEŞLİ ÇETELERE VAR
VE KIRK HARAMİLERE 7
YİNE AVUÇ YALAMAK
DÜŞTÜ EMEKLİLERE
ÖMER’İN ADALETİ
GELECEKTİ SÖYLEMDE
YEZİD’İN ADALETİ
GELDİ, OLAN BU İŞTE